Bouw van een nieuwe Vakwerkplaats

In 2022 begonnen we aan een zeer uitdagend project, met de bouw van een hedendaagse werkplaats in vakwerk achteraan het Guldendal. In dit lemen gebouw worden oude en nieuwe bouwtechnieken op een innovatieve manier gecombineerd, met aandacht voor de principes van het ecologisch en circulair bouwen. 

Tijdens de bouw brachten we alle bouwfasen gedetailleerd in beeld. Die beelden publiceren we beetje bij beetje op deze webpagina, kom dus vaak een kijkje nemen. De ontsluiting van dit erfgoedproject realiseren we met de steun van de provincie Vlaams-Brabant.

Het concept

We bouwen deze "vakwerkplaats" om ons publiek beter te ontvangen en meer educatieve activiteiten mogelijk te maken. Naast een beschermd monument en een waardevol bos bouw je niet om het even wat. Na heel wat denkwerk en overleg met de agentschappen Onroerend Erfgoed en Natuur en Bos kwamen we tot een duurzaam concept dat een minimale impact heeft op de omgeving. De vakwerkplaats is een tijdelijke constructie en moet dus eenvoudig te verwijderen zijn. Daarenboven moeten we zoveel mogelijk materiaal kunnen hergebruiken. Vakwerkbouw kwam dus snel als oplossing naar voren omdat deze traditionele bouwwijze gedemonteerd en verplaatst kan worden. Vakwerkgebouwen werden dan ook als roerend, en niet als onroerend goed beschouwd.

Heel eenvoudig, het is de samentrekking van vakwerk en werkplaats. In deze werkplaats gaan vakmensen aan de slag. Een atelier om in te maken, maar ook om in te leren. De Vakwerkplaats vervangt onze oude werkplaats onder de bogen van het Guldendal, die we zullen inrichten als bezoekersruimte en museumcafetaria.

Japanse inspiratie

Vakwerk kwam niet alleen in Europa voor, ook in Japan bouwde men houten skeletten met wanden in vlechtwerk en leem. De Japanse bouwwijze is veel meer gestandaardiseerd dan de Europese en daardoor eenvoudiger op te trekken, wat de bouwkost lager houdt. Japanse vakwerkgebouwen hebben steeds dezelfde, vaste verhoudingen, namelijk een aaneensluiting van vakken van 1m80 in het vierkant. 

Japanse bouwwerken worden gefundeerd op keien die boven op de bodem liggen, niet op gegraven muurtjes zoals dat bij ons het geval is. Om de bodem minimaal te verstoren maken we gebruik van betonnen paaltjes, ter plaatse gegoten in boorgaten. De paaltjes kunnen later gemakkelijk verwijderd en hergebruikt worden, in tegenstelling tot een klassieke fundering op een betonnen plaat.

Wat is hier Japans aan?

De timmerlui die voor ons hieraan werken, zijn Japans geschoold. Ze mengen graag westerse en oosterse invloeden in deze nieuwe Vakwerkplaats, met als inspiratie het plan van een Japanse werkplaats. Dat zie je dus hieraan:

• In het gebouw zelf zijn er geen diagonale schoren, enkel horizontale regels en verticale stijlen. Het open gedeelte naar westers model heeft wel schoren;
• We gebruiken naaldhout, enkel voor het open, zichtbare gedeelte wordt loofhout gebruikt;
• De sectie van de balken is kleiner dan wat wij hier gewoon zijn;
• Het grondplan bestaat uit vierkante vakken van 1,80 meter (de lengte van een tatami); 
• Het vakwerk steunt op betonnen paaltjes en niet op een voetmuur; er is geen direct contact met de bodem.

Natuurlijke materialen van lokale herkomst

Het houten skelet is gebouwd met lokaal hout: Grove den uit Westmalle, douglas uit Vorselaar, populier uit Zemst. De stammen zijn verzaagd met mobiele boomzagen zodat het transport tot een minimum wordt beperkt.

Leem, kalk en stro, allemaal natuurlijk afbreekbare materialen, werden gebruikt voor de opvulling van de wanden. Tijdens de "Leemdagen" in juni, juli en augustus 2023 kwamen een hele hoop vrijwilligers en personeel mee helpen lemen. Door die vereende krachten konden we alle wanden van dit grote gebouw in zo'n 15 dagen vullen. 

Het platte dak werken we tenslotte nog af met een groendak van inheemse bloeiende planten. Zo bufferen we het regenwater en zorgen we voor meer nectar voor de insecten.