Guldendal en Prinsenkasteel

Prinsenkasteel

Ruïnes van het Prinsenkasteel

Vlakbij het Guldendal, middenin de vijver van het Prinsenbos, torenen de resten van het Prinsenkasteel hoog uit boven de bomen. Het eens zo machtige kasteel, een waterkasteel met omringend park en aanhorigheden, was de verblijfplaats van de heren van Grimbergen sinds hun burcht in de Borcht afbrandde tijdens de Grimbergse oorlog in de 12de eeuw. In de loop der eeuwen onderging het kasteel verschillende verbouwingen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog namen de Duitse troepen er hun intrek. Bij hun aftocht staken ze het kasteel in brand en takelde het verder af tot ruïne. Enkel de donjon of woontoren bleef overeind en kreeg een museale bestemming als onderdeel van het MOT.

Toekomstplannen 

De Gemeente Grimbergen start in 2024 met de steun van Vlaanderen dringende instandhoudingswerken om verder verval tegen te gaan. Van de huidige toestand maakten studenten architectuur van de UCL Brussel interessante opmetingsplannen. Na afronding van deze consolideringswerken is de ganse kasteelsite, inclusief ruïne, terug veilig toegankelijk voor het publiek. 

Het MOT gaat de historische kasteelsite in de toekomst inrichten en aankleden als een laatmiddeleeuwse bouwwerf, om er allerlei educatieve en publieksactiviteiten rond de historische bouwtechnieken te houden. Het is niet onze bedoeling het kasteel terug op te bouwen, dat gaat te ver. Maar we leren van deze bouwwerf wél hoe en waarom technieken in een ver verleden werden toegepast. Dat wordt nog een interessant experiment! 

Wat een geschiedenis!

Pas in de 15de eeuw is er in teksten sprake van een kasteel. Bij gebrek aan archeologisch onderzoek weten we dus niet of er voor de 15de eeuw al iets gebouwd werd op de plaats van het Prinsenkasteel.

Historische bronnen vermelden de belegering van de burcht door Maximiliaan van Oostenrijk in 1488 en de totale afbraak ervan door Albert van Saksen in 1489. Zo werd de zin “fut rasé par terre” tenminste geïnterpreteerd. In 2016 bezocht Frans Doperé, een specialist in middeleeuwse woontorens en kastelen, het Prinsenkasteel. Op basis van de technieken die de steenhouwer gebruikte en de sporen die deze technieken op de bouwstenen nalaten, kon deze onderzoeker gebouwen of delen ervan dateren. Nu blijkt dat grote delen van de donjon en wellicht ook van de tweede hoektoren van het Prinsenkasteel in de periode 1400 – 1420 werden gebouwd. Het kasteel werd dus op het einde van de 15de eeuw helemaal niet met de grond gelijk gemaakt.

Na de 15de eeuw wordt het kasteel meermaals verbouwd en uitgebreid. Twee natuurstenen pijlers die aan de toegangsbrug van het eiland staan, dragen de datum 1610. Op dat moment vond een grondige verbouwing van de burcht plaats naar een “hof van plaisantie”. Van de 17de eeuw tot na de Tweede Wereldoorlog was het kasteel in bezit van diverse adellijke families, met als laatste de familie De Merode. Vandaag is de Gemeente Grimbergen eigenaar. 

De donjon

Een donjon is een middeleeuwse woontoren. Vanaf de 12de eeuw werd het optrekken en bewonen van een woontoren een echte mode. De heren die deze torens lieten bouwen wilden een veilig onderkomen hebben in de allesbehalve veilige tijden. Een donjon is er dan ook op voorzien een behoorlijke belegering te kunnen weerstaan. Afgezien van deze beschermende functie was het zeker ook een middel om sociale status aan te tonen. Iemand die in de middeleeuwen zo’n bouwwerk kon optrekken, genoot veel aanzien.

De donjon van het Prinsenkasteel is een poortdonjon en gaf dus toegang tot de burcht. Door middel van een valhek en twee poorten konden donjon en burcht afgesloten worden. Torens die toegangspoort en woonfunctie combineren, zijn zeldzaam in Vlaanderen.

Elke verdieping van een donjon heeft een of meer specifieke functies. Meestal is de eerste verdieping de ontvangstruimte maar hier in het Prinsenkasteel wijst de weinig luxueuze aankleding daar niet echt op.

De tweede verdieping is ongetwijfeld de belangrijkste verdieping. Er is een grote haard, nissen met zitbanken aan de ramen en een toilet waarvan de deur niet rechtsreeks op de zitruimte uitgeeft, een echte luxe naar middeleeuwse normen! Van op deze verdieping was er ook toegang tot de weergangen, het was het knooppunt van waaruit de burcht gecontroleerd werd.

Het derde niveau was wellicht het nachtelijk vertrek. De nissen in de muur zijn recentere gaten die gehakt werden om duiven te laten nestelen. Op die manier werd deze toren, net zoals de andere hoektoren, aangepast om als duiventoren gebruikt te worden.