Ovengewelf

Bouwen van het ovengewelf

nodig

metselaarstroffel
metselkuip
schop
betonmolen
(vlakke houten of ijzeren plaat voor het aanmaken van mortel)
hamer van ca. 600-800 gr of kaphamer
sabel of slijpschijf
(veiligheidsbril)
zand (korrelgrootte ca. 0,7 - 4 mm)
enkele stokken
wiggen in baksteen
bouwstoffen (zie ook hoeveelheden berekenen)

ondersteunend formeel uit zand

Sluit de ovenmond eerst af met stenen, planken of ander herbruikbaar materiaal.

Maak een ondersteunend formeel uit vochtig grof zand of zavel en druk deze, met je handen of een metselaarstroffel, stevig aan in de vorm van het te bouwen gewelf (zie ook korfboog). Doe dit in verschillende stappen zodat je een stevige massa bekomt die niet verzakt. Om de juiste maten te bekomen kan je enkele verticale stokken plaatsen in de aslijn van de oven, die in lengte overeenkomen met de hoogte van het gewelf. Ook op bijvoorbeeld 20 cm van beide zijden van de aslijn kan je dit doen om een perfect symmetrische vorm te bekomen. Het zand kan zo in profiel gebracht worden om de juiste binnenvorm te verkrijgen. Deze tijdelijke zandsculptuur vormt een dragend vlak waarop je het gewelf kan metselen.

foto Stef Lambrechts

foto Hendrik Van Eyken

Tip: Tijdens de Stage bouw zelf je oven wordt een ovengewelf gebouwd van 104 cm x 85 cm; de ovenmond bedraagt 39,2 cm x 30,2 cm. De hoogste afmeting van het gewelf is 9 cm hoger dan de ovenmond. Het stokje van ca. 39 cm wordt op 34 cm van de achterzijde van het gewelf geplaatst en recht gehouden met 4 bakstenen.

Bij het in profiel brengen van het ondersteunend formeel zijn volgende punten belangrijk:

een juiste aansluiting met de ovenmond: de segmentboog van de ovenmond en de korfboog van het aansluitende ovengewelf zijn identiek,
de aslijn in de lengterichting van ovenmond over het hoogste punt van het gewelf naar de achterzijde ervan, samen met de aslijn in de breedterichting ter hoogte van het hoogste punt zijn de belangrijkste lijnen om een mooi gevormd formeel te verkrijgen,
het zand mag de binnenzijde van de laatst gemetselde laag van het ovengewelf niet bedekken,
er wordt voor gezorgd dat de hoek tussen het zand en de reeds gemetselde laag van het ovengewelf iets groter is dan 90° zodat de nieuwe te metsen bakstenen laag schuin op de vorige laag komen te liggen,
na het afwerken van het formeel moet al het resterende zand weggeveegd worden.

Tip: Je kan, om zand te sparen, eerst een stevige constructie uit afvalmateriaal zoals hout- en baksteenresten, (suiker)bieten, een stuk rolluik, enz. plaatsen waarop je dan het zand in de juiste vorm modelleert. Zorg wel dat je nadien de constructie er via de ovenmond makkelijk kan uithalen. Gebruik dus kleine stukken.

Eén ovenbouwer metselt het gewelf zo hoog mogelijk op zonder behulp van een formeel. Pas als de stenen door de helling een ondersteuning nodig hebben bouwt hij een stelling waar een vlakke plaat op rust en de zandvorm op wordt aangebracht.

foto Hendrik Van Eyken

foto Carlo Vande Walle

foto Jozef Dockx

metselen van het ovengewelf

foto Hendrik Van Eyken

Wanneer het formeel klaar is, kan je het ovengewelf in koppenverband verder metselen. Doe dat nooit bij vriestemperatuur. Bij afwisselend vriezen en dooien zou het water in de leem- of kalkmortel uitzetten en opnieuw krimpen, waardoor scheuren kunnen ontstaan.

Breng mortel op de strek en de vlakke zijde van de steen aan en plaats het midden van de kop tegen het formeel in zand. Daar waar de voegen langs de buitenzijde van het gewelf te breed worden, vul je de gaten op met wiggen in baksteen voor extra stevigheid.

uit Ons Heem 42 (1988) 4-5: 179

tekening Marc Verreydt

Metsel je ovengewelf vooraan nooit hoger dan de hoogte van de ovenmond. Is dat wel het geval, dan zal de rook in de oven neerslaan en zal het vuur doven. Er is dan geen permanente luchtcirculatie, die nodig is voor een goede verbranding.

foto Stef Lambrechts

foto Carlo Vande Walle

Bij het sluiten van het gewelf moet je ervoor zorgen dat het als een puzzel in elkaar past. Slijp desnoods de laatste rijen bakstenen en de sluitsteen aan de vorm van de opening aan. Plaats ze vooraan in visgraat; achteraan worden ze verticaal geplaatst. De kromming van het formeel wordt hier niet meer gevolgd.

Zorg dat alle voegen goed gevuld zijn. Na het plaatsen van de sluitsteen wordt het ovengewelf met mortel afgestreken.

Tip: Het vergt wat oefening en ruimtelijk inzicht om de laatste bakstenen aan te passen. Teken met potlood telkens het boven- en ondervlak af van de te metselen baksteen. Na het kappen of slijpen en het controleren metsel je hem onmiddellijk in om dan aan de volgende baksteen te beginnen.