Diktepasser (m.)
MOT V 88.0617 (boetseerder) L=21cm B=8cm G=45gr. Opschrift: J.M.P.
MOT V 84.0015 O (machinebouwer) L=13,2cm B=7,8cm G=77gr
De diktepasser is een scharnierende passer met symmetrische benen om diktes te meten en buitenmaten over te nemen en te controleren. Hij onderscheidt zich van de steekpasser doordat een of meerdere benen gebogen zijn. Hij is meestal volledig van metaal, uitzonderlijk van hout met metalen schroeven (1). Het scharnierpunt moet voldoende stroef zijn om de benen in een bepaalde stand vast te houden tot men hem lostikt. Soms is een stelschroef gemonteerd om de stand te regelen, al dan niet met maatschaal om de precieze afstand af te lezen.
Zeer kleine passers met maatschaal worden gebruikt voor precisiewerk bv. door de edelsmid en uurwerkmaker. De tandarts gebruikt dergelijke 'precisiepasser' om nauwkeurig de tussenruimte tussen tanden op te meten voor bv. een kroon.
Uitzonderlijk is op een van beide benen een kort derde been gemonteerd met een verstelknop (vb. MOT V 96.0291). De draaier hanteert deze wanneer op een hol werkstuk een smallere buitenmaat moet gepast worden dan de buitenzijde van het werkstuk toelaat. Zo kan het lange been afzonderlijk versteld worden zonder de oorspronkelijk genomen maat te verliezen (2).
Een vrij zeldzaam model is de dubbele diktepasser, waarop bijkomende zijdelingse benen zijn gemonteerd op een centrale stang (ca. 50 cm), die het toelaten om verschillende diameters te controleren of vlot langs twee kanten te meten zonder een tweede diktepasser bij de hand te nemen. De draaier hanteert hem om afgeknotte, kegelvormige onderdelen van een werkstuk te controleren (3). De wagenmaker zou hem hanteren om de verhoudingen van de wielspaken te controleren (4).
Voor specifiek werk zijn diverse types ontwikkeld zoals de bekkenmeter, dansmeester en achtpasser. De diktepasser is te onderscheiden van de holpasser, waarvan de voetjes naar buiten gericht zijn om binnenmaten te nemen. [MOT]
(1) Houten exemplaren werden onder meer gehanteerd door boetseerders en pottenbakkers. Vooral buxushout is weinig gevoelig voor de vochtigheid van klei. ROYER L. & VERSTRAETE R., L'esprit du compas. Outil et symbole, 2019: 312-315.
(2) ROYER & VERSTRAETE: 348.
(3) ROYER & VERSTRAETE: 347, 415.
(4) BOELE J. Bijzondere passers en passervormen in Gildebrief Ambacht en Gereedschap 2016: 15. ROYER & VERSTRAETE: 252. In het Engels wordt de dubbele diktepasser vaak gelinkt aan de smid: "Blacksmiths double calliper"
MOT V 2020.0008
MOT V 88.0617
MOT V 96.0291
MOT V 88.0664
MOT V 2009.0091
MOT V 84.0015 O
Dubbele diktepasser MOT V 2022.0100