Opzoeken

Bouw van een kerststal in vakwerk

De staalbandtang is een metalen handwerktuig om de uiteinden van staalband op spanning te brengen en vast te klemmen. Stalen, tegenwoordig ook plastic, omsnoeringsband wordt rond producten of verpakkingen gesnoerd om deze vast te houden. Vaak zit hij rond verpakkingsdozen op een pallet gesnoerd. Een symmetrisch model met gleufvormig werkend deel snijdt inkepingen in de afdichting en buigt de lipjes op de uiteinden gericht om, om beide uiteinden stevig aan mekaar te klemmen. De pakker houdt het werkend deel loodrecht ten opzichte van de staalband en trekt de armen naar mekaar toe. Een ander model krimpt en verzegelt de uiteinden om maximale wrijvingskracht te bieden. De staalbandtang is vergelijkbaar met de staalbandspanner maar dient doorgaans voor lichter werk. Sommige modellen voor zwaarder snoerwerk zijn assymetrisch en voorzien van een zijdelingse steunplaat als extra hefboom. Door zijdelingse druk uit te oefenen met beide armen, kan de pakker zijn volle gewicht inzetten. Zie ook de staalbandschaar om de vastgesnoerde...

Meester-leerlingtraject rond historisch vakwerk en bakovenbouw in Vlaanderen Gerrit van den Dries heeft in de loop der jaren heel wat kennis en vaardigheden opgebouwd. Zijn vakmanschap is een vorm van immaterieel cultureel erfgoed. Om dat soort erfgoed niet verloren te laten gaan, ondersteunt  de Vlaamse overheid sinds 2018 het doorgeven van vakmanschap via meester-leerlingtrajecten. In 2019 kreeg Gerrit zo'n beurs toegekend, waarmee hij als meester zijn uitgebreide kennis omtrent bakovenbouw en vakwerk kon doorgeven aan zijn leerlingen Ante Corthals, Koen Wisse en Mathijs Huyghebaert. Het MOT ondersteunde dit traject door op te treden als gastheer voor de bouwprojecten en te zorgen voor de logistiek, vooral de bouwmaterialen. Tijdens het twee jaar durende traject konden we zo aan de Liermolen de bakoven vakkundig restaureren en een gloednieuw Wan-kot in vakwerk ontwerpen, bouwen en oprichten tijdens de tweede Stage vakwerk. Ook tekenden we de bouwplannen voor een nieuwe vakwerkplaats aan het Guldendal, waarin...

Kleine gietvormen gelijken vaak op tangen: ze hebben twee armen, een bek en een draaispil. Toch zijn ze geen werktuig in de strikte zin van het woord, omdat ze slechts als recipiënt gebruikt worden. Men houdt ze dicht, giet er het vloeibaar metaal in, laat het stollen en opent de vorm. Deze gietvorm is bedoeld voor kogels. De kaken sluiten perfect op elkaar en vormen een holte binnenin. Aan de buitenzijde is een opening voorzien om het metaal in de vorm te gieten. Om meerdere kogels tegelijk te gieten, zijn op sommige grote exemplaren meerdere holtes voorzien. [MOT]

De sigarenkopsnijder is een toestel waarmee de sigarenmaker het vuureinde en/of het mondeinde van een sigaar kan afsnijden. De arm voor de hefboom van de tweede soort bevindt zich aan de korte zijde van een houten snijplank. Daarop is vaak een maataanduiding en verstelbare geleider aangebracht langs een groef waarin de sigaar ligt, om de gewenste lengte te bekomen. Het werktuig werd vaak aan het houten bord bevestigd waarop de sigaar gerold werd. Er bestaan diverse varianten. Aan een model is een stevig blad bevestigd, dat scharniert zoals een slagschaar langs een ijzeren plaat op de korte zijde. Bij een ander model snijdt een scherp stuk scharnierend metaal, waartussen de sigaar past, de kop van de sigaar af. Zie ook het sigarenschaartje waarmee de roker het topje afknipt voor de sigaar op te steken. [MOT]

De ertshaak is een handwerktuig dat gebruikt werd door havenarbeiders bij het lossen van een scheepsruim of het verplaatsen van bulkgoederen zoals ertsen. Na een lange opslag en zeereis waren sommige ertsen te hard vastgekoekt om los op te scheppen. In vergelijking met diverse houwelen is de metalen pik opvallend lang (ca. 60-95 cm) in verhouding tot de houten steel (ca. 60-75 cm), die er met een oog of dille bijna haaks op staat. De haak versmalt tot een punt, die in het erts wordt geslagen om deze los te hakken om verder te kunnen opscheppen. De stratenmaker zou ook van deze haak gebruikmaken om kasseien los te wrikken. [MOT]

Deze nieuwe werktuigfiche is nog in opbouw. De vormgieter of mallenmaker in een ijzergieterij (bv. tingieter, kopergieter) gebruikt een heel arsenaal van gietersstrijkijzers (1) om een gietvorm op te bouwen en het zand passend aan te drukken. De gieter heeft enkele tientallen tot zelfs honderden gereedschappen in zijn koffer, telkens iets afwijkend van vorm en afmetingen maar steeds licht en compact (ca. 10-30 cm lang en 5 cm breed, 5-50 gr zwaar, uitzonderlijk tot 150 gr. Afhankelijk van het model gaat het om stalen of bronzen werktuigen, uitzonderlijk ook aluminium en koperen onderdelen. Er bestaat een grote variatie aan gietersstrijkijzers; zowel enkele als dubbele (bij dubbele modellen staan de bladen steeds in tegengestelde richting), met hol, gutsvormig of recht blad, met gebogen of hoekig uiteinde,... De stalen werktuigen zijn troffel-, spatel- of haakvormig. Men kan dan spreken van gieterstroffels, vormspatels en zandhaken. De bronzen werktuigen zijn haak-, spatel-, guts-, of stampervormig. Men kan dan...

Hakmes door een dille op een 1-2 m lange steel bevestigd. De snede is meestal gebogen of haakvormig. Het hakmes met lange steel (1) dient om bramen, netels en doornige struiken af te hakken, om bomen o.m. langs wegen en beken te snoeien. [MOT] (1) Eigen benaming onbekend. Halvemaan bestaat voor het werktuig van die vorm (bv. Catalogus 1840: 34). Misschien is het haagmes (MARIN: 342) een hakmes met lange steel. Te Dworp (Br.) hebben we snebbe opgetekend maar hebben niet kunnen uitmaken of deze benaming al dan niet enkel de halvemaan aanduidde.

Handwerktuig bestaande uit een houten of ijzeren steel (ca. 25-70 cm) eindigend in één (1) of meerdere kegel- of wigvormige punt(en) (diam. ca. 4 cm) (2). De punt kan zowel van hout, met ijzer bekleed of volledig uit ijzer zijn. Het L-vormig, D-vormig, T-vormig of knopvormig handvat (3) kan uit hout, plastic of ijzer zijn. (4) Sommige (kleine) modellen zijn volledig uit aluminium vervaardigd en kunnen gecombineerd zijn met een plantschopje (5). De grotere poothouten zijn soms voorzien van een voetsteun (6). Een model (bv. V 2023.0003) met brede (8 cm) afgeplatte ijzeren punt dient om aardbeien te poten en tegelijk het beschermdoek ter plaatse te doorboren. Een bijzonder model, waarvoor we de benaming plantplankje voorstellen, bestaat uit een houten plank waar, langs de ene zijde, een reeks houten pennen op gelijke afstand in bevestigd is, en die aan de andere zijde, voorzien is van een rechte houten steel (7). Het poothout wordt gebruikt om plant- of pootgaten met gelijke diepte in de moestuin (of op de akker)...

In tegenstelling tot de handcultivator, die doorlopend getrokken wordt, wordt de klauw met rukjes getrokken en de grond oppervlakkig los gemaakt. Ze is smaller (ca. 5-10 cm) en daardoor vooral geschikt voor de nauwe ruimtes in de rijen en groenten in de moestuin en voor dichtbegroeide bloemperken. De klauw is voorzien van 3 à 5 ronde en puntige tanden, waarvan de middelste voor de andere uitsteekt, en een houten of plastic steel (ca. 20-140 cm) met dille. Is de steel lang, dan staat de tuinman rechtop; is de steel kort (1), dan wordt gebukt of gehurkt gewerkt. Een ander model heeft dikke (ca. 0,5 cm) platte tanden - liggend op één rij - en is door middel van een angel met de steel verbonden. Het is te onderscheiden van een model, volledig uit metaal, dat in de ijzerwinkel wordt gebruikt om spijkers uit een hoop te trekken (2). Er bestaat ook een model met 2 platte, brede (ca. 1 cm) tanden met een lange (ca. 35 cm) angel die in een houten steel (ca. 15 cm) steekt. Zie ook klauwkrabber/klauwkrabbertje, wiedvorkje,...