ID-DOC: algemeen zoeken

Zware guts met vouw aan de binnenzijde en een licht hol blad dat in een houten handvat met 2 beslagringen steekt. In verhouding tot de hele lengte van het werktuig (ca. 35-46 cm) heeft de naafguts een kort blad en een breedte die varieert tussen ca. 2-8 cm. De wagenmaker gebruikt de naafguts om een gat in de naaf van het wiel breder uit te hakken. In dat gat drijft hij een ijzeren, soms bronzen, naafbus in, die sleet voorkomt en de wrijving van de as vermindert. Met hetzelfde doel kan de wagenmaker ook een naafboor gebruiken. Te onderscheiden van de timmermansguts. [MOT]

Het naaispan is een houten tang, voornamelijk gehanteerd door leerbewerkers bij het naaien van leer en stof zoals aan een zadel of gareel. Ze houdt de werkstukken samen, zodat men beide handen vrij heeft om te naaien. De tang is vrij groot (ca. 70-110 cm), aangezien men ze op de grond laat rusten en de kaken tussen de dijen klemt. Eén kaak kan men openen en met het been terug sluiten en vastklemmen. Doorgaans zit de leerbewerker op een kruk of zitbank bij het naaien. Er bestaan ook houten zitmeubels waarin een gat voorzien is om een korter model van het naaispan in te plaatsen op werkhoogte van de gebruiker. Bij zadelmakers is een zwaarder model van naaispan gekend, dat met de voet kan worden geopend en gesloten door middel van een pedaal. [MOT]

Met de nageldrijver kan men zonder hamer kleine spijkers indrijven. Het bestaat uit een metalen holle schacht met veermechanisme dat in een houten of kunststoffen hecht steekt. De spijker wordt in de holle schacht gestoken. Door met de hand een stevige klap op de kop - die breder en afgerond is - te geven, gaat de spijker in één beweging in het materiaal. [MOT]

De spijkersmid gebruikt het nagelijzer bij het vormen van koppen op klinknagels, spijkers en bouten. Het is een langwerpig stuk gereedschap van uiteenlopende vorm, al dan niet voorzien van een handvat, met één of meer, in doorsnede vierkante of ronde, conische gaten (diam. ca. 1-2,5 cm). De maat van het gat komt overeen met de dikte die de spijker onder de kop moet krijgen. De ronde gaten dienen vooral om klinknagels of spijkers met platte kop te maken. De gewone spijker wordt meestal met een nagelijzer voorzien van vierkante gaten gemaakt. Het gat is onderaan iets groter om te vermijden dat de nagel klem raakt. Sommige modellen hebben bovenaan kegelvormige uitgeboorde randen om de spijkerkop onderaan schuin te maken (1). De bovenvlakken van nagelijzers zijn soms verstaald. De spijkersmid plaatst een gesmede stift, spits toelopend en met opgestuikt uiteinde, met de punt in het nagelijzer dat op het aambeeld rust. De spijker in wording steekt ca. 1 cm boven het nagelijzer uit en wordt...

Teennagels kan men makkelijk knippen met een nageltang. Net als bij de zaknageltang zijn de kaken scherp. De benen zijn gekruist en soms zorgt een veertje op één van de benen ervoor dat de tang automatisch geopend wordt. [MOT]

Nageltrekker is een algemene benaming voor verschillende hefbomen en tangen om nagels uit te trekken. De zware uitvoeringen worden door de (scheeps-)timmerman gebruikt, de lichtere vooral om kisten te openen. De hefboom, soms kiezentrekker genoemd, is te vergelijken met de koevoet behalve dat de nagel niet in een klauw gevat wordt, maar gehouden wordt door een beweegbare beugel. Een van de tangen bestaat uit een korte arm, die op de plank rust, en een lange arm, die naar beneden gedrukt wordt. Een andere tang bestaat uit samengestelde hefbomen. Voor hetzelfde doel worden de trektang, de koevoet of de klauwhamer gebruikt. [MOT]

Borsteltje van de kapper om de achtergebleven haartjes zorgvuldig en zacht uit de nek van de cliënt te verwijderen tijdens en na het knippen van het hoofdhaar. "Terwijl men de kwast heel losjes op één kant houdt, wipt men telkens zacht de haren uit de nek. Men let er daarbij op, dat deze zich niet in de oren nestelen." (1). Het nekschuiertje is meestal een kleine, afgeplatte, ovale borstel (ca. 10-12 cm breed) met kort handvat en zachte borstelharen - uit varkens-, geitenhaar of nylon - van ca. 7-10 cm lang die tussen de huid en de kraag kan worden geschoven. De ronde modellen zijn te onderscheiden van de scheerkwast. [MOT] (1) Uit VAN UDEN: 84.“Vroeger toen de nekborstel nog niet bestond, werden de haren er met de kam uitgewipt of er met blazen uit verwijderd.”

Boorschaaf waarvan de beitel niet in het midden maar in het voorste uiteinde door het blok steekt of op dat blok ligt (1). Met de neusboorschaaf kan in hoeken geschaafd worden (2). [MOT] (1) MASVIEL: 113. (2) In dat laatste geval spreekt ZWIERS: 2.123 van een neusschaaf.

Wanneer een stier niet geringd is, kan de veehouder hem onder controle houden met behulp van een neusknijper. Hij plaatst de tang op het tussenschot in de neus van het dier en drukt de armen dicht. De stier moet het hoofd stil houden om geen pijn te lijden. De kaken van een neusknijper zijn breed en rond. Ze eindigen in twee bollen om het tussenschot niet te kwetsen. De tang kan bestaan uit twee hefbomen van de eerste soort (bv. MOT V 91.0677 – zie ook glossarium) waarbij de armen meestal eindigen in een oog, zodat de veehouder er een touw of een leidstok kan aan bevestigen. De neusknijper kan ook bestaan uit twee hefbomen van de derde soort (zie glossarium) waarbij een ring over de armen schuift om de kaken al dan niet dicht te drukken (bv. MOT V 83.0399). Soms is die ring gecombineerd met een bladveer (bv. MOT V Dv 0011) of vervangen door een springveer (bv. MOT V 96.0283). Bij een ander model wordt de afstand tussen de kaken van de tang geregeld door een stelschroef (bv. MOT V 91.0679)....

IJzeren, koperen of plastic spuit met reservoir (0,250 - 0,5 l), die door onderdruk werkt: de door de pomp veroorzaakte luchtstraal, zuigt de vloeistof omhoog en verspreidt ze in heel fijne druppeltjes. De nevelspuit dient om de bladeren van planten te bevochtigen en om een bestrijdingsmiddel tegen parasieten, schimmels, onkruiden of vliegen toe te dienen. Zie ook kasspuit. [MOT]

Volledig metalen werktuig met aan een uiteinde een kort (ca. 2,5 cm) blad, driehoekig in doorsnede en meestal voorzien van een enkele vouw, en aan het andere uiteinde een driehoekvormig afgeplatte punt dat als hoefijzerdoorslag (1) wordt gebruikt, of een onderkapper. Soms bestaat het werktuig enkel uit het kort blad en het handvat uit twee stukken hout die op een tong bevestigd zijn. Bij het afnemen van het oude hoefijzer worden eerst de 'nieten', dit zijn de omgebogen uiteinden van de hoefnagels, met de nietenkapper afgeslagen zonder de hoornwand te beschadigen. Daarna vat de hoefsmid het hoefijzer met de kaken van de hoeftang. De snede van de nietenkapper wordt onderaan tegen de niet gezet, het vlakke deel tegen de hoef, zo dat men met een slag van de hamer op de nietenkapper de 'niet' omhoog buigt en al dan niet afslaat. [MOT] (1) Dit om onafgewerkte nagelgaten in het verhitte hoefijzer te openen of groter te maken.

Men brengt nietjes aan met een nietmachine en men verwijdert ze indien nodig met behulp van een nietjestang. Er bestaan verschillende nietjestangen, die echter volgens hetzelfde principe werken. De kaken van het model dat men met twee vingers kan bedienen, eindigen in dubbele puntige haken. Men schuift ze onder het nietje en drukt het werktuig dicht. Men verwijdert zo het nietje. De kaken van het model dat men met de hand bedient, eindigen in een rechthoekig staafje en een driehoek. Deze laatste is naar binnen geplooid en staat haaks op het papier. Men schuift de driehoek onder het nietje en drukt eveneens het werktuig dicht om het nietje te verwijderen. [MOT]

Nietmachine is een algemene term voor diverse handwerktuigen en toestelletjes om te nieten, nietjes (1) vast te maken of klinken. In het hecht zit meestal een magazijn met een reeks nieten als voorraad. De meest gekende modellen dienen voor thuisgebruik en kantoor, om papier te nieten. Men plaatst het papier tussen de kaken en drukt het werktuig dicht. De armen van het nietje worden door het papier gedrukt en dichtgevouwen. Sommige nietmachines houdt men in de hand; andere plaatst men best op tafel. Vaak zit er aan de zijkant ook een plat staafje op gemonteerd om nietjes te verwijderen. Men kan hiervoor echter ook een nietjestang gebruiken. Zwaardere modellen zijn ontwikkeld voor ambachten met hout, leer, textiel, enz. Men kan er bv. schrijnwerk, meubels, vloeren, tapijt, enz. mee vastmaken. Wanneer de vakman op de handgreep drukt, ontlaadt de veer zich en schiet ze als het ware een niet met grote kracht in het werkstuk. Om zeer snel te nieten, kan men een nietpistool hanteren. Tegenwoordig worden professionele...

Met de noodgordelsnijder snijdt men de autogordel van o.m. een automobilist in nood snel door. Het bestaat uit een vlijmscherp mesje dat in een plastieken omhulsel is vastgemaakt. Het mesje heeft een langwerpig, rechthoekig blad dat eindigt in een scherp, hoekig mesje van ca. 1cm en een blokvormig handvat dat in het doosje past. Bij het installeren van de noodgordelsnijder wordt het doosje opengeschroefd en legt men de autogordel in de daarvoor bedoelde uitsparing, vervolgens schroeft men het doosje met vier bolle kruiskopschroeven weer dicht. De noodgordelsnijder wordt net boven de schouder omheen de autogordel geïnstalleerd. In noodgeval trekt men het handvat van het mesje uit het doosje. Zodoende snijdt het vlijmscherpe mesje de autogordel feilloos door. Een gelijkaardig mes wordt bij ''kitesurfing'' gedragen om bij nood de lijnen door te snijden. Zie ook de noodhamer en het reddingsmes. [MOT]

De noodhaak bestaat uit een ijzeren pen (ca. 15 cm) waarvan het uiteinde breder wordt en voorzien is van een oog (1) (vgl.toogijzer). Het uiteinde kan ook eindigen in een T waarop een ring is bevestigd. Een ander model gelijkt sterk op een ringschroef (2). Het voorwerp behoorde tot de standaard gordeluitrusting van de brandweerman. Indien deze laatste het gebouw langs de gewone weg niet meer kon verlaten, sloeg hij de noodhaak in een (houten) raamkozijn of een andere geschikte plaats om vervolgens via het touw, dat door de ring werd gestoken, langs de buitengevel te dalen. Zie ook brandweerbijl. [MOT] (1) Vb. Catalogus Konrad Rosenbauer: 29. (2) Vb. Catalogus Konrad Rosenbauer: 29.

Een noodhamer is een klein (ca. 15-20 cm), metalen of plastic hamertje waarvan de cilindrische kop aan beide uiteinden een conisch, metalen dopje heeft of een conisch uiteinde combineert met een wigvormig. Je vindt deze hamer in veelvoud in bussen en treinen, tussen de vensters aan de wand geklemd. In geval van nood kan daarmee securit glas ingeslagen worden. Ook voor in de wagen bestaat er zo'n noodhamer. Die zit in een plastic houdertje, dat met uitschuifbare pennen aan de bekleding van de wagen vastgemaakt kan worden. Aan één uiteinde van het werktuig bevindt zich een hamerkop en aan het andere een noodgordelsnijder. Op de houder zit ook nog een fluorescerend dopje, opdat je de hamer makkelijk in het donker zou weten te vinden, met een naaldje waarmee de ruitensproeier schoongemaakt kan worden. Zie ook reddingsmes en brandweerbijl. [MOT]

De nootschaven zijn een stel van twee schaven zonder keerbeitel, waarmee een groef en een messing uitgeschaafd worden die in doorsnede kwartrond zijn. De schaaf die de groef uitschaaft, met name de moer, is vaak op een veerploeg bevestigd maar smalle moeren hebben een vaste geleider. Ze heeft meestal een verstelbare geleider, soms ook een aanslag, die de diepte bepaalt. De buk is de schaaf die de messing maakt (1). Ze heeft een kleine aanslag om de breedte te bepalen en wordt dus niet op een veerploeg bevestigd. Ze heeft geen dieptegeleider. [MOT] (1) Benaming uit VAN KEIRSBILCK 1898: 294. De moer wordt ook wijvetje (Ibid.) en creuseschaaf (DAWYNDT 1971: 134) genoemd en de buk, mannetje (VAN KEIRSBILCK 1898: 294).

Handwerktuig waarmee men noten open kan breken. Vaak is het een tang met openingen van verschillende grootte zodat ze bijvoorbeeld walnoten én hazelnoten kan kraken. Soms zitten beide openingen voor de draaispil, soms zit één opening erachter en soms kan men de tang zelfs omdraaien. De ene opening zit dan aan de binnenkant en de andere zit aan de buitenkant. Soms bevindt er zich onder de spil één grote opening die, door middel van een verbindingsstuk, schuin toeloopt. De veer onderaan zorgt ervoor dat de notenkraker automatisch opent. De kaken zijn hol of getand om de noot beter vast te klemmen. De notenkraker kan ook bestaan uit een cilindrisch, houten recipiënt waar langs één zijde een grote houten schroef naar binnen gedraaid kan worden, die de noot openbreekt (1). Men kan ook noten kraken met een keukenbreektang. [MOT] (1) In Nouveau Larousse Illustré: s.v. dégoudronnoir staat een afbeelding die verdacht veel op een notenkraker gelijkt.

Oculeren is een vorm van enten die snel uit te voeren is en minder aanleiding geeft tot mislukking dan de andere. Men snijdt de knop met ca. 1,5 à 2 cm bast van een goed ontwikkelde scheut en verwijdert daarna het eventueel meegenomen schilfertje hout. Het is zeer belangrijk dat de schors van de onderstammen goed loskomt bij het maken van de T-vormige snede hetzij op 15 cm boven de grond voor laagstam fruit- en sierbomen, hetzij op 40 cm vanaf de grond bij tussenstammen. Bij struikrozen gebeurt de insnijding op de wortelhals. Het oculeren gebeurt met een vlijmscherp oculeermes. Zijn blad is zo'n 5 cm lang en heeft aan het uiteinde van de rug een uitsteeksel om de bast bij het enten op te lichten. Bij andere modellen eindigt het hecht in een klein metalen, benen, ivoren of houten (1) spatel voor hetzelfde doeleinde. Net zoals het entmes is het lemmet vaak opvouwbaar in het hecht. Speciaal bij de wijnbouw wordt gebruik gemaakt van een ent-oculeersnijder die stevig wordt vastgeschroefd op...

De oefendolk werd door het Belgische leger gebruikt bij de opleiding van militairen tijdens het man-tegen-mangevecht. Aan de binnenkant van het hecht is een behuizing voorzien, waarin een veer is gemonteerd waaraan een metalen blad is bevestigd. Dit blad is langwerpig en rechthoekig met afgeronde zijden, of het gaat om een ronde stang. In beide gevallen eindigt het "lemmet" in een bol van rubber of staal met een diameter van ca. 2,5 cm. Bij druk op de bol schuift het lemmet in het hecht. Bij het loslaten van de druk springt het lemmet weer voorwaarts. Het hecht is uit hout of metaal vervaardigd. De oefendolk is voorzien van een stootplaat. Verwar de oefendolk niet met het bolstrijkijzer (hand) van de strijkster, noch met de bollikker van de schoenmaker. [MOT]

Oesters hebben sterke sluitspieren. Om levende schelpdieren te openen, gebruikt men een een oestertang, een oesteropener of een oestermesje,  Dat heeft een kort (ca. 5-7 cm), stevig, puntig of afgerond blad en een houten of plastieken hecht. Vaak is er loodrecht tussen lemmet en hecht een stootplaatje. Men steekt de punt van het mes in het scharnier (1) van het schelpdier zodat die breekt en al wringend snijdt men de sluitspier door. Het stootplaatje beschermt tegen de scherpe randen van de schelp. Wanneer de bovenschelp verwijderd is, duwt men het mes onder het oestervlees en snijdt het los. Het wordt geserveerd met al het vocht in de onderschelp. Vandaag wordt het oestermesje ook verkocht als een soort stopmes om bij beschadigde glas-in-loodramen, de glasscherven te verwijderen. Zie ook mosselmes, oesteropener en oestervorkje. [MOT] (1) Het openen van de oesters langs de dunne rand gaat moeilijk, het beschadigt de schelp en mengt zijn scherven in het vlees. (CHANCRIN, E. & FAIDEAU,...

Oesters hebben sterke sluitspieren. Om levende oesters te openen, gebruikt men een oestermesje, een oestertang of een oesteropener. De laatste heeft een hefboom met een driehoekig spits uitsteeksel, die bevestigd is aan een rechthoekige (ca. 15-50 cm bij 13-25 cm) plank of plaat. Op deze plank is er een halfrond opstaand metalen randje waartegen de oester gelegd wordt. Men beweegt de hefboom horizontaal naar de oester toe en het spits uitsteeksel zal in de schelp binnendringen en deze openen. Een ander model bestaat uit een plastic lapje – bevestigd rond hand en pols – waarmee je de oester in de hand neemt. Het is voorzien van een ring (1) waar het haakje van het oestermesje in past. Zo heb je een hefboom om de punt van het mes gemakkelijk in het scharnier van de oester te steken terwijl je hand beschermd is. Zie ook zakmes. [MOT] (1) De ring zit links bij linkshandigen of rechts bij rechtshandigen.

Oesters hebben sterke sluitspieren. Om levende oesters te openen, gebruikt men een oestermesje, een oesteropener of een oestertang. Deze laatste kan verschillende vormen aannemen. Een model bestaat uit een tang met twee hefbomen van de eerste soort. De bek is voorzien van twee holle “mesjes” waarmee je een opening in de rand van de schelp “breekt”. Nadien brengt men het punt van het langste gedeelte in de gemaakte opening. Al wringend snijdt men de sluitspier door. Bij een ander model opent de bek wanneer de armen worden samengedrukt. Het blad van deze oestertang wordt in de oester gestoken. De duim wordt beschermd door een plaatje. De oester opent samen met de bek van de tang. [MOT]

Klein (ca. 12-13 cm lang) vorkje met drie scherpe, korte (ca. 2-3 cm) tanden waarmee men oesters uit hun schelp kan halen. De tanden zijn recht of lichtjes naar binnen gebogen; meestal heeft één tand aan de buitenzijde een snede om de oester los te snijden. Het oestervorkje kan ook aan het andere uiteinde voorzien zijn van een mesje.Zie ook het escargotvorkje dat twee tanden telt. [MOT]

Scherp gereedschap kan op een oliesteen of een watersteen geslepen worden. Beide kunnen van natuur- of van kunststeen (1) zijn. De oliesteen is op het eerste zicht niet te onderscheiden van de watersteen. Oliesteen wordt tijdens het gebruik steeds geolied; watersteen wordt gebruikt met water, kunstwatersteen moet zelfs 10-20 minuten onder water gedompeld worden (2) voor men hem gebruikt. Water of olie, beide een smeermiddel, verwijdert de afgesleten deeltjes en bewaart het schurend effect van de steen. Om het breken te voorkomen en om de steen te kunnen bevestigen, ligt hij vaak in een houten houder, al dan niet met deksel (3). Door middel van twee of drie licht uitstekende nageltjes wordt het geheel op de werkbank stevig op zijn plaats gehouden; dit kan soms ook door aan de onderzijde een lederen strip aan beide uiteinden vast te lijmen (4). Soms is de oliesteen/watersteen gecombineerd met een wetleer. De Japanse watersteen wordt vaak in een ceder of vurenhouten houder geplaatst omdat...

Volledig metalen schoenmakerswerktuig (min. 13 cm lang) met een gezwollen, cilindrisch middenstuk; één uiteinde is cirkelvormig, het andere wigvormig. Het middenstuk fungeert als handvat. De omboekhamer wordt gebruikt om naden te effenen, door met het éne uiteinde te tikken en met het andere te wrijven, en om plooien glad te slaan bij het leesten. Zie ook robber. [MOT]

De omslagboor bestaat uit een metalen of houten booromslag en een boorijzer (zie glossarium). Ze wordt bij het bewerken van hout vaak aangewend om betrekkelijk kleine en ondiepe gaten te boren (1). Voor bijzondere doeleinden worden uitzonderlijk lange booromslagen gebruikt. Het boorijzer wordt op verschillende wijzen in de houder bevestigd. In houten booromslagen werden vaak boorijzers met kuiken gebruikt, d.i. een houten blokje waarin het boorijzer vast steekt (2); een kuiken past doorgaans maar in één bepaalde omslag. De metalen omslagboren hebben al dan niet een palrad zodat het boorijzer eventueel slechts in een richting meedraait. Het uiteinde waarop druk uitgeoefend wordt, is doorgaans een los stuk hout, druif genoemd; het kan ook in een punt eindigen dat past in een gat van een borstplaat die door middel van een riem op de borst van de gebruiker bevestigd is. In plaats van de houten druif zijn er ook ijzeren licht holrond platen en paddenstoelvormige; ze worden hoofdzakelijk door...

De kim van een ton, d.i. het gedeelte tussen het uiteinde van de duigen en de kroos, wordt schuin afgekapt met een dissel. Ze enkel met dat laatste werktuig schoon effen houwen is echter moeilijk. Daarom gebruiken sommige kuipers een bijzondere schaaf die ze volkomen glad schaaft. De omsnijschaaf is ca. 15 cm lang en heeft soms een keerbeitel. Ze is in de lengte gebogen. In de breedte is ze het eveneens, maar zeer weinig. Ze verschilt van de kuipersboogschaaf door het feit dat de zool schuin staat tegenover de zijkanten. Ze is soms van een brede aanslag voorzien (1). [MOT] (1) Tech-term: afb. 9.32.

Houten, hoofdzakelijk monoxiele, schop (ca. 100-140 cm lang) met ondiep holrond blad om het kiemende graan of mout  - dat op de moutvloer of op de eestvloer wordt uitgespreid - om te zetten, d.i. de lagen keren, dooreenwerken en verplaatsen. Te onderscheiden van graanschop. [MOT]

Werktuig waarbij hecht, al dan niet uit metaal, en gutsvormig werkend deel meestal een hoek van 90° vormen. Er bestaan ook modellen met in plaats van het hecht een tweede gutsvormig werkend deel van verschillende breedte of waarvan een uiteinde vervangen is door een nietenkapper. Bij het beslaan van een paard gebruikt de hoefsmid de onderkapper om een stukje hoorn uit de wand, vlak onder de omgebogen en afgeknipte nagels, te kappen om te voorkomen dat de niet (dit is het uiteinde van de nagel) na het omnieten (zie hoeftang), buiten de wand zal steken. Het omslaan of omnieten gebeurt om het vastzitten van de nagel te bevorderen. "Bij gevoelige voeten wordt gebruik gemaakt van de nietentang; dit is een zeer nuttig werktuig, waarbij men voor het omnieten den hamer kan missen. Elk militair hoefsmid moet dan ook voorzien zijn van een nietentang en is verplicht deze bij gevoelige voeten aan te wenden" (1). [MOT] (1) KROON & GALLANDAT HUET: 164.

Een onderlegplaat is een ijzeren blokje voorzien van ronde en/of vierkante gaten van verschillende grootte. Een onderlegplaat wordt door de smid gebruikt bij het doorslaan van gaten met een stokdoorslag of een doorslag. Zij wordt onder het te bewerken ijzer geschoven zodat het gat in de onderlegplaat juist onder het te maken gat komt om zo de stokdoorslag niet te beschadigen. De onderlegplaat wordt gebruikt als er een gat in het aambeeld ontbreekt of voor grote gaten wordt het gat in het aambeeld gebruikt. Sommige modellen zijn voorzien van een pen, om in het aambeeld te steken (1). Te onderscheiden van het nagelijzer. [MOT] (1) Bv. SELLENS: 15.

De ondervolder wordt, al dan niet in combinatie met een bovenvolder, gebruikt bij het insmeden van kragen en halzen. Deze met de kleinste diameter worden ook gebruikt bij het voorbereiden van lasnaden. De ondervolder bestaat uit een zwaar halfronde (diam. ca. 0,5-8 cm), of trapeziumvormige kop en een korte pen (ca. 8-10 cm) die in het gat van het aambeeld gestoken wordt. Het gloeiend werkstuk wordt op het bolle uiteinde gelegd. [MOT]

Het onderzadel bestaat uit een ijzeren blok met goot, meestal in de vorm van een halve cilinder (diam. ca. 1-10 cm), en een korte pen (ca. 8-10 cm) die in het gat van het aambeeld steekt. De smid gebruikt een onderzadel, al dan niet in combinatie met een bovenzadel, om ijzeren staven op een bepaalde maat rond te smeden - zoals bijvoorbeeld bij het wellen van schakels voor een ketting - of een bepaalde vorm, gelijk aan de vorm van het zadel, te geven - zoals bijvoorbeeld het smeden van een rond uiteinde aan een staaf. Het verhitte werkstuk wordt in het onderzadel gelegd en met een smeedhamer in de juiste vorm geklopt. Bij het smeden van kleine stukken gebruikt de smid een zadeltang. [MOT]

De onthaker wordt gebruikt om een haak uit de bek van een gevangen vis te verwijderen. De metalen pen (ca. 12 cm) heeft een afgeplat uiteinde (ca. 1,5 cm) dat voorzien is van een V-vormige inkeping. De V-vormige inkeping wordt op de bocht van de haak geplaatst en teruggeduwd tot de haak loskomt. De onthaker kan ook een uiteinde hebben in de vorm van een holle, recht afgesneden verdikking (3 mm) waarin een schuine snede is aangebracht. Voor het onthaken van de vis brengt men de lijn boven de haak in de snede, waarna de onthaker zelf zijn weg zoekt naar de haak, geleid door de lijn. Er bestaat ook een vouwbaar model (1). Sommige modellen worden door de visser zelf gemaakt uit ijzerdraad. De onthaker ontbreekt zelden aan het vissersknipmes. [MOT] (1) F. BIGUET, ''La pêche à la ligne d'aujourd'hui'', Paris, s.d.: 109.

Deze nieuwe werktuigfiche is in opbouw. [MOT]

Vele Franse bakkers gebruiken een - vaak zelfgemaakt - ontpithaakje (ca. 10 cm lang) om hun vruchten te ontpitten. Het bestaat uit een kurk met daaraan een stuk stevige, dubbelgevouwen ijzer- of koperdraad, die lichtjes gebogen is. Het ligt makkelijk in de hand en beschadigt de vruchten niet te erg. [MOT]

De pit van vruchten zoals kersen, krieken, olijven en pruimen kan men makkelijk verwijderen met een ontpitter. Men legt de vrucht in de doorboorde kaak met de steelzijde naar boven en drukt de tang dicht. De staaf op de andere kaak doorboort de vrucht en drukt de pit door het gat in de doorboorde kaak. De vrucht blijft vrij heel en het werk gaat heel wat sneller dan met een mesje. Er bestaan ook ontpitters, die geen tangen zijn. Met twee vergaarbakjes bijvoorbeeld - één voor de pitjes en één voor de vruchten die nog ontpit moeten worden. De vruchten rollen dan één voor één in de ontpitter. Men drukt de staaf naar beneden en de pit wordt uit de vrucht gedrukt. De pit verdwijnt in het vergaarbakje voor de pitten, terwijl de vrucht door de staaf terug naar boven gehaald wordt en langs de andere zijde uit de ontpitter rolt. Men hoeft dan niet telkens elke vrucht afzonderlijk op de kaak te leggen en elke pit uit de kaak te verwijderen. Er bestaan ook modellen met meerdere staven, waardoor...

Deze nieuwe werktuigfiche is in opbouw. [MOT]

Deze ontstopper zonder zwengel bestaat uit een reeks vergrendelstaven met schroefdraad die in elkaars verlengde kunnen worden vastgeschroefd. Net als bij een ontstoppingsveer wordt aan het uiteinde een ontstoppingskop met werkend deel geschroefd.De ontstoppingskop om de verstopping te breken, aangekoekte (vet)resten in de pijp weg te snijden en te reinigen, is meestal spiraalvormig, enkel of met dubbele wormschroef, of een metalen schraper. Hij kan ook borstelvormig, kransvormig getand of mesvormig zijn of omhuld met een ketting om de wanden na te reinigen (1).De staven lijken enigszins op een model van de schoorsteenborstel. [MOT](1) HELING A., Installatie techniek. Gereedschappen, Culemborg, 1985: 128-129.

De ontstoppingsveer is een veerkrachtige staaf met zwengel om sanitaire leidingen, vnl. afvoerbuizen te ontstoppen. Er zijn korte, compacte modellen voor doe-het-zelvers om bv. de afvoer van een toilet of wastafel te ontstoppen wanneer een ontstopper met zuignap of pomp niet volstaat. De veer is voorzien van een kunststof omhulsel om het porselein te beschermen tegen krassen. Op het uiteinde van de veer aan de kant van de zwengel is meestal een bijkomend handvat voorzien (1). Loodgieters gebruiken diverse zwaardere modellen, waarbij ze de sifon ontkoppelen en een lange spiraal in de afvoerbuis draaien om de prop die de verstopping veroorzaakt, los te maken. Op snelkoppelingen aan het eind van de veer kunnen diverse ontstoppingskoppen worden bevestigd of een bijkomende veer als verlengstuk. De veer is soms in een draaibare veertrommel verwerkt, waarop de zwengel bevestigd is om de veer als een haspel te ontrollen. Om zwaardere modellen te verplaatsen, is het geheel soms op een rekje van...

Alvorens de honingraten in de honingslinger te plaatsen om de honing vrij te maken, moet de imker ze ontzegelen, d.w.z. de wasdekseltjes of zegels van de honingraten verwijderen. Dat gebeurt met een ontzegelvork of een ontzegelmes. Het ontzegelmes heeft een langwerpig (ca. 20 - 30 cm) blad (breedte ca. 4 - 5,5 cm; dikte ca. 1,5 - 2 mm) dat spits uitloopt, langs beide zijden voorzien van een afgeschuinde snede en met een omgebogen steel aan een kort recht hecht bevestigd is; het lijkt op de pannenstrijker van de dekker, maar is lichter. Een ander model ontzegelmes heeft een vrij onbuigzaam, recht en lang (20 à 30 cm) blad, waarvan rug en snede parallel lopen. Het blad heeft een stomp of spits uiteinde dat al dan niet licht omhoog staat. De snede is afgeschuind en soms voorzien van tanden. Het blad is bevestigd aan een recht hecht. Dit mes mag niet verward worden met het broodmes. Nog een ander ontzegelmes heeft een hecht aan beide uiteinden van het blad zodat het met twee handen gehanteerd...

De imker gebruikt voor het ontzegelen van de raten, d.i. de wasdekseltjes van de honingraten verwijderen, een ontzegelmes of een ontzegelvork. De laatste heeft een breed blad (ca.7-10 cm) met vele rechte of gebogen, smalle en scherpe tanden, bevestigd in een recht hecht. De tanden zijn soms vervangbaar (1). Bij het ontzegelen, wordt de onderzijde van de honingraat op een staander geplaatst en stevig vastgehouden met de linkerhand. Vervolgens duwt men de ontzegelvork over de raat heen zodat de wasdekseltjes los komen. De vork wordt bij het ontzegelen warm gehouden door ze tussen het ontzegelen van twee raatvlakken in heet water te stoppen (2). [MOT] (1) Zie ''Remi Mussche'': 17. (2) LEYSEN: 130 meldt dat het ontzegelen beter gebeurt als men van tijd tot tijd, ontzegelmes of -vork in koud water dompelt. Volgens VAN DEN BELT: 77 daarentegen ontzegelt een vakman de raten droog.

Wie in het bos of in een weide eetbare paddenstoelen oogst, snijdt ze met een mes tegen de grond af (behalve wanneer het om plaatzwammen gaat, die uitgegraven moeten worden). Hij of zij maakt ze ter plaatste schoon. Daarvoor bestaat een speciaal hang- of knipmes, dat een samengesteld werktuig is, met een lemmet om de steel van de paddenstoel af te snijden en een borstel van everzwijnhaar om aarde en vuil te verwijderen; die borstel is al dan niet inklapbaar. Op de rug van het blad zijn er soms tandjes om grover vuil te verwijderen of, volgens sommigen, de buitenlaag van de huid (het cuticula)(1). [MOT] (1) http://www.opinel.com/ (november 2009).

Houten, benen, koperen of zilveren werktuigje met aan het uiteinde een kleine spatel of lepeltje om o.a. het oorsmeer uit de oren te halen. (1) Meestal is het oorlepeltje gecombineerd met een ander toiletartikel zoals een tandenstoker, een vijl, enz. Hij kan ook worden vergezeld door een kleine spons om de oren schoon te maken. Soms is hij gemaakt van een spijker bevestigd aan een metalen handvat. (2) [MOT] (1) WNT s.v. oorlepel vermeldt: “In sommige gevallen wordt dit (t. w. het onderzoek van den gehoorgang) … belet door vreemde lichamen, vooral door oorsmeer, slijm of etter, die men … door inspuitingen met lauw water of een oorlepeltje moet verwijderen.” SWAAGMAN, Oorheelk. 68. (2) ARMINJON & BLONDEL: 320.

De open ringsleutel wordt gebruikt om de knelfittingen en wartelmoeren aan het uiteinde van buizen, bouten of remleidingen aan- of los te draaien. Dit type van ringsleutel heeft een dikke bek met een smalle opening die net breed genoeg is om over de buis, bout of leiding te kunnen schuiven. De binnenzijde is meestal gekarteld om een betere grip te hebben. De autohersteller gebruikt een open ringsleutel om de kwetsbare pakkingmoer op waterpompen in auto’s te onderhouden, daardoor ook wel de waterpompsleutel genoemd. De open ringsleutel wordt meestal samen gebruikt met een verstelbare moersleutel. Hij is te onderscheiden van de steeksleutel. [MOT]

Dit mes was oorspronkelijk uit staal vervaardigd, later uit gechromeerd staal of inox. Blad en hecht bestaan uit een stuk, of worden samengevoegd tot een geheel. In het eerste geval moet men het lemmet regelmatig slijpen, in het ander geval bezit men over vervangbare mesjes die aan het hecht worden bevestigd. Het blad kan recht, convex of krom zijn met een vlijmscherpe snede. De lengte van het blad varieert tussen 1,5 en 6 cm. Het mes snijdt aan een of aan beide zijden en heeft een afgeronde of zeer scherpe punt. Het wordt gebruikt door de chirurg en veearts om er tijdens operatieve ingrepen zeer accuraat fijne, diepe sneden mee te maken. Dit handwerktuig wordt ook gebruikt door de restaurator van schilderijen die er de stopverf, aangebracht bij leemten in het schilderij, mee afschraapt en egaal maakt. Zie ook pennenmes en zakmes. [MOT]

Na het snijden met de lodenpijpsnijtang verwijdt de loodgieter de opening van een loden buis om een andere loden buis erin te kunnen solderen. Dit kan gebeuren met een opruimtang, een looduitdrijver, een mofhout of een opruimkegel.  Dat laatste is een palmhouten kegelvormig werktuig, dat sterk van grootte kan variëren naargelang de diameter van de te verwijden buis. Er wordt met een hamer op geklopt. [MOT]

Na het snijden met de lodenpijpsnijtang verwijdt de loodgieter de opening van een loden buis om een andere loden buis erin te kunnen solderen. Men kan een opruimkegel, een looduitdrijver, een mofhout of een opruimtang gebruiken. De bek van deze laatste is meestal kegelvormig - sommige zijn cilindrisch - en gaat open wanneer men de armen samendrukt. De kaken van de kegelvormige tang blijven parallel doordat de ze bovenaan op de armen zelf vastgemaakt zijn en onderaan met een staaf op de andere arm vastzitten. Wanneer men de armen samendrukt, trekken de armen de kaken bovenaan open en duwen de staven de kaken onderaan open. De voet van de kegel is immers veel breder en kan dus niet rechtstreeks op de armen gemonteerd worden. [MOT]

Een ovenpaal is een houten of metalen handwerktuig (ca. 175-265 cm lang) met een ovaal of rechthoekig blad (ca. 15-35 cm breed) aan een lange steel waarmee de bakker het brood ovende. De steel is lang opdat men zo tot achteraan in de bakoven geraakte. [MOT]

Werktuig eigen aan de beddenbouw met vlak, breed (ca. 25-35 cm) ijzeren blad en schuine snede t.o.v. de houten T-steel (ca. 75-100 cm). Blad, dille en steel liggen in hetzelfde vlak. Snede en steel vormen een hoek van ca. 70°. De overschietspade bestaat zowel in een linkse als rechtse uitvoering. Zodra het (gezaaide) graan (1) is opgekomen, wordt met de overschietspade de aarde uit de voren tussen de bedden gespit en over de bedden gespreid zodat de jonge planten tegen gure winden en vorst worden beschermd. In tegenstelling tot de tuinspade en de steekspade bevindt het blad van de overschietspade zich haaks voor de landbouwer en werkt men voorwaarts. Te onderscheiden van de tulpenrooispade, ook eigen aan de beddenbouw, en van de stikspade van de steenbakker. [MOT] (1) Volgens V.A.W.P: 3.182 wordt de overschietspade ook in de bloembollenteelt gebruikt.